Akut pankreatit,şiddetli karın ağrısı ve kan enzim seviyelerinde yükselmeyle giden, komşu ve uzak organlarda değişik oranlarda tahrip ile birlikte olan pankreasın iltihabi hastalığıdır.

Görülme Sıklığı

Akut pankreatitin görülme sıklığı son 20 yılda artış göstermektedir.1994-2001 yılları arasında  Kaliforniada ilk atak sıklığı erişkinlerde 100.000 kişide 33’den 44’e  artış göstermiş olup, Amerikada her yıl 200 000 kişinin üzerinde akut pankreatit tanısı konulmaktadır.Bu artış Avrupa ülkelerinde de görülmektedir .Kaliforniada 1994-2001 yılları arasında akut pankreatitli hastaların hastaneye müracaattan sonra  yaklaşık %4’ü 92 gün içinde(yarısı 14 gün içinde olmak üzere) ölmüştür.

 Pankreatit nedeni olarak Kadınlarda erkeklere göre Safra taşı daha sık,alkol kullanımı daha seyrek olarak görülmektedir.Bunun yanında pankreatite neden olan risk faktörleri ülkeler arasında ve hatta o ülke içinde zamana göre farklılıklar gösterebilir.Çocuklarda akut pankreatit; travma,sistemik hastalıklar,enfeksiyonlar ve ilaçlara bağlı sık olarak gözlenirken,genetik nedenler nadirdir. 

Akut pankreatitin görülme sıklığı yılda 100.000 kişide 1-5 arasında değişmektedir. Bu değer yaklaşık bir değerdir.Aşağıda belirtilen bazı nedenlere bağlı toplumlar arasında farklılıklar gösterebilir.

1-Pankreatitit patolojik (parça alınarak) tanısı  hastaların çoğunda yapılamaz ve tanı klinik değerlendirme,kan testleri testleri ve hassasiyeti  kısıtlı tanı testleri ile yapılmaktadır.

2-Alkolizm,safra taşları gibi pankreatiti tetikleyici faktörlerin  oranı toplumlar arasında farklılık gösterir

3-Bazı hastaların (hastalığı hafif seyreden  hastaların hastaneye müracaat etmemesi) istatistik içine dahil edilemesi.

Sınıflama

1-Hafif akut pankreatit,2-Şiddetli akut pankreatit olarak sınıflanır.

Hafif akut pankreatit; genellikle hastanın bulgularına yönelik tedavilerle  48-72 saat içinde düzelebilen hafif seyirli pankreatittir

Şiddetli pankreatit;pankreas işlevlerinde bozulma,pankreasda ve başka organlarda zararlanmalar,uzun süreli iyileşme ve belirgin  ölüm oranı ile birliktedir

Aşağıdaki dört kriterden birisinin varlığında şiddetli pankreatit tanısı konulur.

*Ranson kriterleri denilen kriterlerden 3 veya daha fazlasının varlığı

*APACHE-II (Acute Physiology and Chronic Health Examination)skoru denilen skorlamada 8 veya daha fazla bulgunun varlığı

* Pankreasda pseudokist,nekroz veya absenin varlığı

*Şok(büyük  kan basıncının <90mmHg),Akciğerde yetmezlik(Oksijen basıncı<60mmHg),böbrek yetmezliği,sindirim sistemi kanaması(>500ml/24 saat) gibi organ yetmezlik bulgularından bir veya daha fazlasının bulunmasıdır.

Akut pankreatitli hastaların %80’ninde  hafiftir ve ciddi risk olmaksızın geriler. %20’i kadar bir kısmı önemli risk ve ölüm ile birliktedir.Şiddetli pankreatititn sıklığı Amerika ve Avrua ülkelerinde sabit kalmıştır.

Akut Pankreatitin Oluşumu

Akut pankreatitin oluş mekanizması genel olarak 3 fazda değerlendirilir.

Birinci Faz;Sindirimde rol oynayan ve pankreasdan aktif olmadan salınıp daha sonra aktif hale gelmesi gereken tripsinojen denen enzimin pankreas içinde iken aktif hale dönüşmesi(tripsinojenin tripsine dönmesi) ve pankreasın kendisine zarar vermesi.

İkinci fazda;çeşitli yol ve mekanizmalarla pankreas içinde iltihabi reaksiyonların oluşması.

Üçüncü fazda;pankreas dışı organlarda iltihabi reaksiyonların gelişmesidir.

Yukarıda belirtilen ikinci ve üçüncü fazlarda iltihabi reaksiyonların oluşumunda rol oynayan faktörler ise  4 evrede değerlendirilebilir(iltihabi reaksiyonların oluşu).  

1.    İltihaba neden olan hücrelerin aktif hale gelmesi

2.    Aktif hale gelen iltihabi hücrelerin kan dolaşımına karışması

3. İltihabi hücrelerin damar iç çeperlerine bağlanmasına yardımcı olacak bazı moleküllerin(adezyon molekülleri) aktif hale gelmesi  

4.    Aktif hale gelen iltihap hücrelerinin iltihap bölgelerine hareketidir  

Akut Pankreatit Nedenleri

Akut pankreatitin birçok nedeni mevcuttur.Hastaların %75-85’inde neden kolaylıkla saptanır.Gelişmiş ülkelerde ana safra yolunun taşla tıkanması(%38) ve alkol alışkanlığı(%36) en sık nedenlerdir.Ana safra yoluna  düşen ve pankreatitin tetiğini çeken taşlar 5mm’ye kadar olan taşlardır.8mm ve üzerindeki taşların çoğu safra kesesinde kalır.Daha önce safra kese taş ağrıları şikayeti olan hastalarda pankreatit nedeni olarak safra kese taşının ana safra yoluna düşmesinden şüphelenilebilir.

Tanı

Akut pankreatit  tanısı,laboratuar tetkikleri,görüntüleme yöntemleri ile birlikte hikaye ve klinik bulgulara dayanılarak yapılır.

Akut pankreatitin tanısı için 3 bulgudan 2’sinin varlığı gerekir

1.    Akut pankreatitin tipik ağrısı

2.    Serum amilaz ve/veya lipazın üst sınırından  ≥3 kat olması

3.    Karın tomografisinde de akut pankreatitin tipik  bulgularının varlığıdır.

Klinik Bulgular

Ağrı genellikle karnın üst kısmında(mide bölgesinde) olup hastaların yarısında  sırta doğru yayılır veya ağrı karnın sağ üst kısmındadır.Ağrı ani başlangıçlı ve sürekli(ara vermeyen) vasıftadır.Ağrı birkaç günde sonlanabilir, bulantı,kusma ile birlikte olabilir.

Hafif hastalıkta, karın üst kısmında hassasiyet vardır.Göbek çevresinde ve karın yan boşluklarında morarma görülebilir.Bu bulgu hastaların %5’inin altında gözlenir ve varlığında bu hastaların %35’inde akut pankreatit ölümcül sonuçlanabilir.Pankreas çevresinden iltihabi sıvının diaframa geçişi solunum sıkıntısına neden olabilir.

Labaratuvar Tetkikleri

Amilaz ve lipaz değerinin normalin 3 katı veya üzerinde olması akut pankreatit tanısının destekler.Amilaz seviyesi genellikle bulguların başlamasından birkaç saat içinde artar ve 3-5 gün içinde normale döner.Hastaların %19’unda müracaat esnasında  amilaz seviyesi normal sınırlarda kalabilir.

     Şiddetli pankreatitte  karın filminde tıkanma bulgusu görülebilir.Göğüs filminde hastaların 1/3’ünde diaframın birinde yükselme,Akciğer zarında sıvı birikimi,Akciğerde iltihabi tutulma  veya her ikisi görülebilir. Ultrason,tomografi tanıda önemli görüntüleme yöntemleridir.

Tedavi

Hafif akut pankreatitin tedavi ilkeleri; akut pankreatite neden olan faktörlere  yönelik tedavi dışındaki (örneğin safra kese taşına bağlı ise kesenin alınması vb.) tedavi destek tedavisidir.Ağızdan beslenme ağrı kesilinceye ve iştah düzelinceye kadar kesilmesi,damarda yeterli sıvı verilmesi,ağrının kesilmesi,oksijen uygulanması ve bulantının kesilmesini içerir.

            Şiddetli akut pankreatitin tedavisi daha kompleksdir..Gastroenterolog,cerrah ve girişimsel radyologları kapsayan multıdisipliner çalışmayı kapsamaktadır. Diğer organlarda oluşabilecek tahrip ve fonksiyon bozukluklarına karşı hasta yakın yakip altında tutulur.

Yamada 2003

Frossard JL,Steer M,Pastor CM.Acute Pancreatitis.Lancet 2008;371:143-152

Siva S,Pereira SP.Acute Pancreatitis.GI Emergencies.Medicine 2006;35:3:171-177

Banks PA,Freeman MLPractice Guidelines in Acut Pancreatitis.American Journal of Gastroenterology 2006;101:2379-2400 

Toskes PP.Manegement of Acute Pancreatic Symptoms.Gastroenterology &Hepatology 2010;6(2)Suppl.5:6-8

Salek J,Livote E,Sideridis K,Bank S.Analysis of Risk Factors Predictive of Early Mortality and Urgent ERCP in Acute Cholangitis. J Clin Gastroenterol 2008;00;00(basımda)

Her Hakkı mahfuzdur,kopyalanamaz